آقامردی

کاری از فیروزه مظفری

شروین همکلاس نبود با ما، اما سردسته مان بود در پیشاهنگی، و آن قدر به روزی یک کار نیک عادت داشت که همه مدرسه او را همکلاس خود می گرفتند. با پوست تیره آفتاب سوخته اش و آن دماغ قلمبه آفریقائی و موهای طلائی فرفری. یک ترکیب متضاد اما خوش نقش. مثل نام فامیلش که عجیب بود:آقامردی.

یک روز پائیزی، میانه کلاس اول و دوم دبیرستان، در یکی از معدود محل های تفریخی تهران، بوت کلاب، بین سینمارادیوسیتی و کافه شهرداری که بعدا تئاتر شهر شد، سینه به سینه شدیم با خانواده شروین، برادر و خواهرها، و پدر و مادرش. همان روز بود که کنجکاوی من جواب گرفت و آقای آقامردی که پوست سوخته سوخته داشت و دماغ افریقائی کوفته با موهای فرفری کلفت سیاه، برایم فاش کرد که چرا نام فامیلی شان آقامردی است. همیشه می خواستم بدانم آیا محلی هست و این اسم منسوب به آن محل ، یا شغلی است یا معنای خاصی دارد نام فامیلشان. از حکایت پدر شروین چنین آشکار شد که این نام نه چنان تلفظ می شود و ما می پنداشتیم، بلکه باید با ضمه ادا شود، [مردی بر وزن بردی]، با لهجه یکی از مناطق فارس به معنای آن که آقا درگذشت. گلیک ها می گویند آقا بمردی. تهرانی ها می گویند آقا مرد.

و پدر شروین شرح داد که این از کجا نام فامیلشان شده است. به گفته وی:

آقای احتشام دیوان، از دیوانیان محتشم دوران قاجار، خانه و دستگاهی مجلل داشت، پنج کلاه فرنگی برای پنج فرزند خود در باغ خانه اش ساخته بود، خود و همسرش در خانه بزرگ وسط باغ می نشستند و آرزویشان این بود که با فرزندان و نوه و نتیجه ها دور هم باشند و بر سر یک سفره. جد شروین، مباشر و پیشکار چنین آدمی بود و فرزندانش با آن پنج فرزند احتشام دیوان بزرگ می شدند. اما مردی به آن وسعت مقام و منزل و بارگاه، چندان که پیری گرفت و سلطنت قاجار هم منقرض شد و دوران تجدد رضاشاهی رسید، سعادت نصیب نبرد. فرزندانش هر کدام در این دوران نو، به راهی رفته بودند، دو تایشان حتی خواسته بودند خانه خود را در مجموعه پدری، اجاره بدهند کاری که موفق بدان نشدند، اما روزی دست پدر و مادر بوسیدند و اسباب برچیدند و رفتند. آن ها که در مجموعه مانده بودند هم، فقط همسایه بودند و رابطه ای با هم نداشتند. مدام بر سر مسائل سیاسی و اجتماعی و خانوادگی، به هر بهانه از هم ایراد می گرفتند و به هم می تاختند. رابطه ها شکرآب بود و دل بزرگان خانواده خون. چند سال می گذشت و دریغ از یک گردهم آئی، دریغ از اتحاد، همراهی و همدلی و همرائی. خلاصه این سردی چنان بود که، پیرانه سر، زندگی را به احتشام دیوان و همسرش تلخ تر از زهر کرده بود. این تلخی اطرافیانشان را هم در خود می گرفت. تا آن سال که نوروز نزدیک شد. چوب یخ نزن از حوض بزرگ به زیر زمین رفت، گونی از گردن شیر اب باز شد، بنفشه ها طبق طبق رسیدند برای حاشیه خیابان شنی. بار بار گردو و عسل محلی و آرد بیخته و پسته کرمان و قطاب یزد رسید، تدارک شب چره های بهاری، اما چنین می نمود که هیچ یک از آن پنج فرزند و هفده نوه و پنج عروس یا داماد حالی نمی پرسند و خیال ندارند نوروز را بهانه کنند و با هم سری به عمارت وسطی بزنند. خدمه خبر می دادند که یکی دوشان دارند بار می بندند تا راهی شوند. پیدا بود غمشان به سال تحویل نیست و در خیالشان نیست که به تعدادشان ماهی سفید در یخچال نفتی ردیف شده، سبزی پلو در راه است برای خرمی سال و رشته ها شسته و بر سبدی گسترده اند تا خشگ شود و سررشته امور در همه سال از دست خانواده به در نرود. به خاطرشان نیست رسم مادر برای آلبالوی بی هسته در شکر خفته، خاص نوروزها.

پرستوها خبر آورده بودند از بهار که پیخ خم راه است، بازار از قلقله بچه ها و کفش و کت نو پر بود و کس جرائت نداشت تا خبر این پراکندگی را به امیراحتشام برساند که در بستر پیری خفته بود. رسید به آخرین روز اسفند. و ناگهان خبری در مطبخ و پنجدری پیچید. آقامیرزا محرم و محرر مباشر و دفتر دار احتشام دیوان، گیوه گل سفید مالیده و پیراهن لاجورد خورده به تن، لنگ لنگان راه افتاده در خیابان دور گرد که از کنار دیوار، دور همه باغ می چرخید. خیابانی که کنارش جوئی بود با کلاغ پر آجری، و در آن همیشه آبی زلال جاری. پیرمرد عصازنان می رفت و از کنار هر کدام از ساختمان ها که رد می شد به صدائی که شنیده شود می گفت آقا مردی [یعنی آقا مرد]. و این سخن دهان به دهان گشت، اول بچه ها و جوان ترها دویدند و بعد نوبت به بزرگ تر ها رسید که دستپاچه به سوی خانه کانونی باغ روان شدند شتابان. بعضی بعد سال ها و ماه ها یکدیگر را در پاگرد خانه دیدند، برخی همدیگر را در جلو پنج دری در آغوش کشیدند، چندتائی کینه شان چنان شتری بود که همچنان پشت به هم وارد شدند.
و چنین بود که احتشام دیوان به آرزو رسید و سبزی پلو شب عید را همه دور هم خوردند و بچه ها برای گرفتن عیدی از کول پدر و مادر بزرگ بالا رفتند و چندان که موقع تحویل سال شد، وقتی یادشان افتاد به مسبب این خوشی، و سراغ آقامیرزا را گرفتند، معلوم شد او دیگر نیست. مادر بزرگ شروین در گوش خانم احتشام دیوان گفته بود موقع تحویل سال شگون ندارد خبر بد دادن، بماند برای سال نو. آقا میرزا به رحمت ایزدی پیوسته.

بابا بزرگ شروین برایم گفت چنین بود که وقت گرفتن شناسنامه، وقتی مامور سجل احوال پرسید نام فامیلتان را چه بنویسم، همه گفتیم ما بچه های آقامردی هستیم.

همان که از یک خبر بد، می خواست به آرزوئی برسد و جمعی متفرق را کنار هم بنشاند. که از همین نشستن و همدلی و همرائی خیر می زاید و هر چه خیر باشد همان می آید

بنده را نام خویشتن نبود
هر چه ما را لقب نهند آنیم
گر برانند و گر ببخشایند
ره به جای دگر نمی دانیم
دوستان در هوای صحبت دوست
زر فشانند و ما سرافشانیم