وقتی جنبش را به نفس نفس انداختند

این عکس نوشتی است که برای این شماره شهروند امروز نوشتم

این مجلس شادمانان است، دو تن در آن میان شادمانه تر. محل این شادمانی پراگ زیباست. چک و هم سلواکی که تا آن زمان با هم چکسلواکی را می ساختند، همراه مردمان شرق اروپا، به آزادی و استقلال نزدیک شده اند. دیوار برلین فروریخته و جنگ سرد پایان گرفته می نماید. واسلاو هاول روشنفکر قهرمان است، بعد سال ها جنگیدن با دیکتاتوری پرولتاریا، با درک و دریافت نسیم دیگرگونی که ابتدا در کرملین وزیدن گرفته بود، آمده تا نقش خود بر زمانه و تاریخ وطنش بزند. لحظه فروپاشی هاست.

ارتش سرخ شرق اروپا را ترک می کند، سرزمین تیتو درگیر جنگ های قومی است، چائوشسکو بداقبال تر از همه در رومانی، فاجعه در آلبانی فقیر در پیش است، لهستان موتور جنبشی است با عنوان همبستگی، در این میانه چک ها و سلواک ها به داشتن هاول مفتخرند که با هم متحدشان نگاه می دارد. مجلس شادمانان بهتر موقع است تا آن ها که بی نگرانی از توپ و تانک ارتش سرخ در خیابان های پراک سرود آزادی می خوانند به یادآوردند از الکساندر دوبچک، کسی که بیست سال پیش از آن، ریاست دولت و حزب را به خواست مردم فرو گذاشت و برای اصلاحاتی که مسکو تصویبش نمی کرد ایستاد.

این مجلس شادمانان است، فراخوانده اند دوبچک را هم تا در شادمانی مردم باشد. . همان که بر سر آرمان با مردم ایستاد و سزوارش آن شد که به دستور کرملین، تازه وقتی بخشیده شد از صدارت برکنده شود و هجده سال ها را در یک کارگاه الوار سازی به کار اجباری گذراند.هجده سال. از سال باورنکردنی 1968

سال 1968 سال غریبی بود، همان سال که در آستانه اش اعراب و اسرائیل بار دیگر در برابر هم لشکر آراستند و باز صهیونی ها پیروز شدند و محبوب ترین رهبر عرب – جمال عبدالناصر – شرمسار از رهبری مصر کناره گرفت اما میلیون ها تنی که به فریاد شادی ام کلثوم از قاهره تا لبنان، از کویت تا طرابلس به خیایان ریختند، بازش گرداندند. زیر پوست زندگی جنگ بود و هر جوان آرمانی داشت به وسعت جهان و هر کس در هر اردوئی که بود آن اردو و مرام را عین حق می دید. جهان پر بود از صاحبان حق که داشتند با باطل ها می جنگیدند. عرفات تنها نبود، در مقابلش موشه دایان بود محبوب صهیونی ها.. در آستانه همین سال، در جنگل های بولیوی حیاط خلوت آمریکا، یک پزشک آرژانتینی مبتلا به آسم، احساساتی و از همرزمان فیدل کاسترو، که با کلاه بره اش مظهر خشم هزاران چریک دادخواه در سراسر جهان شده بود، ارنستو چه گوارا، به دست ماموران سیا افتاد، ابتدا دستانش را از تن کندند تا طعم درد را در تنش ثبت کرده باشند، بعد چند گلوله در قلبش چکاندند و رهایش کردند تا سی سال بعد استخوانش یافته شود و فیدل به استقبالش آید.

سالی که هر دو قدرت زمانه – آمریکا و شوروی – خود را در اوج می دیدند و دلخوش به موازنه وحشت جهانی، نگران مائو و دوگل بودند که داشتند چین و فرانسه رابه آهنگی دیگر رشد می دادند و هر روز خبر آزمایش های موشکی شان پخش می شد. و از صفحات روزنامه های پر از خبرهای ویت نام، خون می چکید.

در آن هنگامه جنگ سرد و جهان دو قطبی، هر چه در غرب اروپا، جوانان در احزاب صورتی انرژی خود را خالی می کردند و قدرت را به چالش می کشیدند، در شرق، هر صدائی، متهم می شد به بستگی با آمریکا و سرمایه داری. با چنین بهتانی، برادر بزرگ فرمان حرکت به ارتش سرخ می داد.

در همان روزهای اول سال غریب 1968 الکساندر دوبچک به خواست مردم چلکسواکی به جای نووتنی به دبیرکلی حزب کمونیست رسید. مردم شادمانی گرفتند و بهار پراگ آغاز شد. مردم شادمان بودند اما گروهی هم باورشان بود به همان سادگی که بهار پراگ حادث شده می توان نظامی را در قلب مستصرفات استالین تبدیل به یک لیبرال دموکراسی نوع غربی کرد. اما دوبچک می کوشید آزادی نسبی فراهم آمده برای روزنامه نگاری و تئاتر و فرهنگ، نقاشی و مجسمه سازی و موسیقی را محافظت کند، همزمان در پی آن بود که فساد را ریشه کند. ازآن بهار ، از آن اصلاحات نازک که خود را با گل های سرخ مشخص می کرد، از آن نهال تازه دمیده چه بر می آمد وقتی که صدای زجزآور زنجیر تانک ها شنیده شد که در سنگفرش های پراک به راه افتادند.

اما دوبچک زنده ماند و در این مدت همچون همه مردم ساده چک، زندگی کرد. دید چطور تندروان به چه اسانی به خدمت درآمدند و برخی شان همپالگی فساد شدند. و آن قدر ماند که حرف های خود را از زبان گورباچف شنید. و دید این بار همان ها که دلشان و سرشان از سنگ بود، متحجران، چگونه در برابر امواج تاریخ راهجو خرد شدند. دید دیوارها فروریختند. دیوارهای تعصب و تحجر هم . پیروزی نصیب اصلاحات شده بود. شرمساری برای تندروان که به شتاب خود هر جنبش را می توانند از اصالت و از نفس بیندازند و کاری کنند که هر جنبش مانند چه گوارا به نفس نفس افتد. تندروان هر دو سو، سرانجام دست در دست هم می گذارند. وقتی که کار خود کرده اند و نهال های نوپا را به زمین انداخته اند.