بی سلسله رقصیدن

این مقاله را از اعتماد روز یکشنبه بخوانید

از حدود سال 1276 قمری که ناصرالدین شاه تصمیم گرفت مانند کشورهای راقیه در ایران هم هیات دولت، و کابینه وزیران تشکیل شود، سازمان های دولتی ایجاد شد و کسانی به وزارت رسیدند تا به امروز صد و پنجاه سالی می گذرد. ابتدا دفتر کار هر وزیر، هشتی خانه اش بود و یکی دو منشی و محرر هم داشت، امروز هر وزیر ده ها هزار لشکر و زیر دست دارد. در این فاصله صدها و صدها دستگاه اداری درست شده که صدها بار در هم ادغام شده و منتزع گردیده، در یکی دیگر ادغام شده اند. تاریخچه هر دستگاه دولتی حکایتی پر آب چشم است از این تحولات که همه به قصد بالابردن کارآمدی و افزایش بهره وری صورت گرفته، همان که هنوز یافت می نشود.

اما گران ترین و جسورانه ترین و مهم ترین تحول ها بی تردید انحلال سازمانی است که برنامه نام داشت و تازه مدیریت هم به آن افزون شده بود. از روز اولی که این تشکیلات درست شد تا همانند "ممالک راقیه، کار ها بر منهج هماهنگی و نظم باشد"، مسئولانش خار چشم مدیرانی بودند که می خواستند شبانه کشور را به بهشت تبدیل کنند تا حالا که جانش گرفته شده و جسدش هست که تا بزودی دوباره احیا شود. و دوباره همه از دستش به فغان باشند.

اولین شخصیت معروفی که بر سر سازمان برنامه نشست ابوالحسن ابتهاج بود که حریفی قدر با قدرتمندترین های خارجی و داخلی بود. سابقه مدیریت درخشانی در بانک ملی داشت در این سمت تازه ناگزیر شد با همه بجنگد، بیش تر از همه با شخص شاه. او سرانجام با تمهیداتی برکنار شد و با باری تهمت و افترا راهی زندان.

دومین کسی که در راس سازمان برنامه آوازه ای یافت احمد آرامش بود که تا به این سمت منصوب شد شروع به افشاکردن خطاها و بی برنامگی ها شد، چنان نطقی علیه آمریکائی ها و طرح هایشان ایراد کرد و چنان آبی در لانه مورچگان انداخت که بعد از آن سال ها به زندان افتاد. چون همه مصائب را در بی برنامگی می دید و آن را حاصل دستورها و سفارش های شاه، دست به تاسیس حزب جمهوری زد. سرانجام این رجل شیک پوش توسط ماموران ساواک در پارک لاله با تیر زده شد . ساواک اعلام کرد چریک سالخورده در درگیری با ماموران کشته شده است.

کسانی که بعدها بر سر سازمان برنامه قرار گرفتند برخی شبانه گریختند. بعضی مانند خداداد فرمانفرمائیان و مهدی سمیعی دو تحصیلکرده پاکدامن به سرعت خود را نجات دادند، چنان که آقای صفی اصفیا دانشی مردی که اهل سیاست بازی نبود. تا سرانجام نوبت به عبدالمجید مجیدی رسید که دوران طلائی افزایش بهای نفت را در راس این سازمان ماند و از قراری که سال ها بعد در بازگوئی حقایق آن دوران خود فاش کرد او و کارشناسان سازمان برنامه با سیاست های انبساطی کشور در دوران اوج گیری بهای نفت موافق نبودند اما سخنی هم نگفتند چرا که نمی شد گفت. به خواست شاه سازمان برنامه عملا مسلوب الاختیار بود و مجری فرمان، گرچه منحل نشد. اما بارها و بارها زمزمه انحلالش بود.

بعد از انقلاب هم اگر کسانی مانند مهندس بازرگان و دکتر سحابی و اعضای کابینه نخستین نبودند که بنا به سابقه اهمیت یک سازمان نظم دهنده را می دانستند حتما در دیگ انقلاب سازمان برنامه آن قدر پخته می شد که چیزی از استخوان هایش نمی ماند. اما به همت آنان و پایداری مهندس علی اکبر معین فر و مهندس عزت الله سحابی ماند و حتی زمانی احساس شد که اهمیت بایسته خود را بازیافته و با استناد به تحولات جهانی و حیطه تازه مدیریت ها، نامش هم شد سازمان مدیریت و برنامه ریزی.

اما در لابه لای پرونده ها و صورت جلسات ثبت است که هیچ دستگاهی مانند این سازمان از مدیران ناسزا نشنید، دولتمردان تمام دوران کمر به قتل هیچ نهاد دولتی چنان نبستند که برای این سازمان. تا سرانجام دست باکفایت محمود احمدی نژاد نه که سازمان مدیریت و برنامه ریزی که شوراهای متعددی هم که برای هماهنگی و ایجاد توازن بین تصمیم ها درست شده بود منحل گردید.

سازمان برنامه از آن رو همه عمر لابق ناسزا بود و سرانجام به سزای اعمال خود رسید که نقش ساعت شماطه دار جامعه را بازی می کرد که در هیچ خانه محبوبیتی ندارد. چرا که از همان ابتدای ورود جامعه به عصر مدرن، این همه که از آزادی گفتیم و شنیدیم، و از قانون، و از دموکراسی، و از سکولاریسم، و از سوسیالیسم و از پوپولیسم، کسی در گوشمان نگفت قانون یعنی نظم. چنین بود که آن راز ناگفته ماند که چگونه می توان در یک بازی تیمی موفق بود. چگونه می توانی گروهی را به مسابقات جهانی برد و آبروریزی نکرد. چطور می توان در خیابان ها مرتب راند، چگونه می تواند به آئین نامه ای که برای آسوده زیستن ساکنان یک مجموعه توسط خودشان نوشته می شود پایبند ماند.و شد تا این جا. امروز روز تردید ها برای شرکت در انتخابات ریاست از آن است که افراد در غیاب نظم و هماهنگی از آبروی خود می ترسند. چرا که این جا ساعت شماطه دار را مانند آن یاغی به نهر سپرده ایم و چه عجب اگر صد باد صبا این جا بی سلسله می رقصند.

برای بی سلسله رقصیدن البته که نظم و ناظم نیاز نیست، البته که برنامه نمی طلبد. البته که هماهنگی لازم ندارد. تازه باید گفت خیلی هم سخت جان بودند کارشناسان سازمان برنامه که این همه تحمل شدند.

بیهوده نبود که یکی از کارشناسان دلسوخته فن می گفت برگزاری مسابقات المپیک پیش کشمان، یکی از ده ها برنامه ای که این ها در مراسم گشایش بازی ها به اجرا گذاشتند و چهل هزار نفر مانند ساعت دور هم گشتند بی آن که پای هم لگد کنند و کسی با کسی دعوایش شود و جائی بلنگد. بی آن که برق قطع شود و بی آن که اتوبوس نرسد، مدیر ناپدید شود.
این همان رقصی است که بی سلسله نمی توان. و این جا سلسله، همان نظم مظلوم است.