نخواهم گفت کیست

از دفتر خاطرات خبرنگار پیر

خیلی نگشتم تا جایش را پیدا کردم. سیدمولا نرسیده به میدان خراسان اول خیابان غیاثی پاتوقی داشت، در یک قهوه خانه. رفتم آن جا روی تخت نشستم و چای خوردم. حاضران نگاهی کردند به جوانک عینکی لاغر که کراوات باریکی هم به گردن بسته بود و یک روزنامه [به تاریخ هفدهم تیر 1344] و یک کتاب جیبی زیر بغل داشت و سراغ سیدمولا را می گرفت. و خیلی زود مهربانم شدند و گفتند چند وقتی است سید حال سابق را ندارد، تو هم است. عادت هم ندارد با کسی رازدل بگوید. نم درد پس نمی دهد. ظاهرا این "نم درد پس ندادن" اصطلاح میدان خراسانی بود. کسی نشانش نداشت تا بالاخره شاگرد قهوه چی آمد و گفت پس فردا بعد از غروب بیا، اگر نبود با هم می رویم و پیدایش می کنم.

جوانکی بود از خبرنگار نوزده ساله هم جوانک تر، شانزده هفده سالی بیشتر نداشت اما محکم و با اعتماد به نفس می نمود، تا همین اول حکایت دلتان خنک شود بگویم که او حالا رییس مرکز میکرب شناسی دانشگاهی در جنوب آمریکاست و صاحب نام و رسم در رشته خود. پس فردا بعد از غروب باز رفتم، سید مولا نیامد، ناصرعلی به قول خود وفا کرد، راه افتادیم و رفتیم مسکرآباد.

روبروی قبرستان پیچیدیم رو به جنوب و بعد از باریکه راهی و گذر از دروازه مانندی، به یک میدانگاهی و یک صحرای خالی رسیدیم. دور ها یک درشکه و در سایه یک درخت اسبی لاغر پیدا بود. درست آمده بودیم. سید مولا همین جاست. جوانک آمده تا مصاحبه ای کند با او. آخرین درشکه ران شهر. آخرین تاکسی اسبی تهران. مهلت یک ماهه شهرداری به پایان رسیده و درشکه رانان یکی یکی صدتومان از شهرداری وام گرفته، اسب ها را بیست سی تومانی فروخته و درشکه را رها کرده بودند. انگار نه انگار چند نسل با همین درشکه ها عروس به خانه بخت برده اند، خوانچه جا به جا کرده اند، عزادار به مسکرآباد رسانده اند، سیزده به درها به سبزه کار فرمانفرما یا به شکار تور و تیپچه ورامین رفته اند. انگار نه که چند نسل از پسربچه های تهران پشت همین درشکه ها آویزان بوده و جای شلاق را بر تن و پشت خود نگاه داشته اند که همچون سالک صورت، نشانه تهرانی بودن آن هاست.

در خبرها بود که فقط سیدمولا دارد مقاومت می کند جریمه می دهد، درگیر می شود با ماموران، گاهی لابد سبیلشان را چرب می کند اما همچنان صبح زود از کمرکش کوه بی بی شهربانو خود را می رساند به شهر. نه مانند پیش تا وسط شهر، بلکه تا سرقبرآقا و شاید هم سیدنصرالدین و بازارچه سیداسماعیل. و به سختی کار می کند، و دیگر علاوه بر غضب تامینات و آژان های سبیل کلفت باید متلک های راننده تاکسی ها را هم تحمل می کرد که گاهی به شوخی یا غضب کاری می کردند که حیوان بیچاره هم عصبانی شود. بوقی در گوش حیوان می زدند. ترقه ای زیر سم هایش در می کردند و معمولا متلکی نثار آن کس که بالای درشکه نشسته بود. اما هر چه این واکسهال های 59 را برق بیاندازند و با مرسدس های 170 را یک کتی برانند باز کجا حریف لذت درک درشکه ای می شود که فقط پسر خانواده این افتخار را داشت که بغل دست درشکه ران بنشیند. راننده تاکسی از کجا می فهمید وقتی حاجی با اهل خانه شب جمعه به زیارت شاعبدالعظیم می رود باید سایبان [کروکی] درشکه را پائین کشید که کسی به ناموس مسافران نظر نکند. ناصرعلی تا به مقصد برسیم برایم در رثای درشکه و درشکه رانان گفت، یکی از حسن هایشان که برشمرد و از یادم نمی رود این بود که درشکه ران حیا دارد هیچ وقت آینه نمی اندازد به صورت مسافر.

وقتی رسیدیم سید مولا داشت از توی توبره اش علف خشکه می ریخت تو سطل. اسب قهوه ای کمرنگی بود نحیف و کم غذا خورده، جای تسمه روی گرده اش بود و جای نوازش دستان سیدمولا هم روی کوپالش. اما سید مولا بیش از آن که به مرکب بنازد به درشکه می نازید.

می گفت این درشکه امین السطان صدراعظم با اقتدار بوده و از روسیه برایش آورده بودند. می گفت هنوز خط روسی روی فنر هست. "وقتی شاه شهید تیر خورده بود و اتابک اعظم جنازه را نشانده بود در کالسکه سلطنت و می تاختند رو به پاتخت. رجال و یتیم مانده های شاه توی همین درشکه پشت سر کالسکه سلطنتی بودند. وقتی هم اتابک را جلو مجلس با تیر زدند انداختندش تو همین درشکه تا پارک اتابک بردند. کف این نیمکت خودش تاریخ این ملک است. همین جوری نگاهش نکن. حالا قرطی ها آمده اند که درشکه جلوخارجی ها بد است. اگر بد است چرا فرنگی ها کیف می کنند که سوار بشوند. چرا در فرنگ درشکه ها را جمع نمی کنند. حالا من که نمی توانم سر پیری ناخن هایم را رنگی کنم و غربیلک دستم بگیرم . من که یک عمر شلاق به کف در شهر تاخته ام. می دانی تا به حال چند تا دزد و بدناموس را گیر انداخته ام . عیالم میگه برو عارض شو به مادر شاه ، به تاج الملوک بگو من پسر علیشا هستم همان که شب های جمعه می بردت حرم، نذر حضرت حمزه داشتی تا شوهرت شاه بشود. بگو همین درشکه چند بار ترا با بچه هایت برده مریضخانه دولتی. چرا همه یادشان می رود از کجا می آیند و چطور بوده اند. چطورست که آدم ها هی میخواهند شکل فرنگی ها بشوند".

سید مولا می گفت حالا این قارقارک ها به این سادگی که نیست. اول بدبختی است. اول اسارت است. فردا این جاش می شکند نداریم باید از فرنگی بخریم. لاستیکش سابیده می شود نداریم باید از آلمان بیاورند. تازه هر روز هم باید توش پترول بریزی که نمی توانی خودت درست کنی باید چرچیل برایت درست کند. خدا بیامرزد آن دکتر مصدق هم که می خواست یک کاری برای ملت بکند نگذاشتند حالا هم انداختنش در احمدآباد.

آهی کشید و گفت خودم دیدمش نشسته بود بالای یک گاری – نه درشکه کالسکه ای مثل این، گاری – عبایش هم روی دوشش بود یک جعبه شیرینی هم جلو دستش بود. سلامش کردم بابا یک موقع رییس الوازره بود مگر نبود. جوابم را داد و گفت دارم می روم عقدکنان پسر کدخدای حسین آباد. آخه من ناسلامتی کدخدای احمد آبادم. این را گفت و خندید
.
سید مولا نیازی به کوک کردن نداشت. پیش او فوت و فن خبرنگاری و زیر پا کشی به کار نمی آمد. سلام که کردیم گفت و گفت. از حکایت های آب شاهی و قنات فرمانفرما رسید به مصدق. و گفت آن روز داشتم یک مسافر می بردم به همان عروسی کداخدای حسین آباد. که در بیایان آقا را دیدم. جایش نبود وگرنه برای آقا می گفتم آن روز که ریخته بودند و خانه اش را غارت می کردند. این اسب ما سم سفت کرده بود وسط خیابان و هر چی شعبان بی مخ عربده کشید و با جیپش بوق زد زبان بسته تکان نخورد. این است که میگم حیفه. این حیوان غیرتی دارد که پاری آدم ها ندارند.

وقتی آسید مولا حرف می زد و اشک به محاسن سفیدش می ریخت نگاهم به چرم سیاه تشک درشکه چرخید با گلمیخ های روسی سیاه. پشت تشک چرمی با تذهیب طلائی نوشته بود آن که ما را در جدائی سوخت سرتاپا چو شمع/ گر مرا سوزند سرتا پا، نخواهم گفت کیست
.
دو سه ماهی بعد از چاپ گزارش "آخرین درشکه ران شهر" همان ناصرعلی تلفن کرد و خبر داد که آسید مولا فقط یک روز بعد از اسبش به دنیا ماند. انگار خودش به تنهائی، بی درشکه روسی فنردار و اسب لکنتویش، وجدان شهر بودو شاهد شهر.

افسوس که جوانک خبرنگار بی تجربه و کم خبر بود ورنه باید قدر آسید مولا و همه آن ها را که در آن روزگار رسید و آخرین های نسل خود بودند بیش تر می دانست. باید می فهمید با رفتن هر یک از این حرفه ها، گوئی روح از بدن این شهر رفت. راستی نگفتم عقب درشکه به نستعلیق نوشته بودند:
نیکوان بسیار در چشم من آیند و روند
آن که دارد در دل و جان جا، نخواهم گفت کیست
عکس درشکه از اصفهان امروزاست و تزئینی