در آغاز سال نو

هفته قبل یکی دو روزی قبل از کریسمس ئی میلی رسید از یک سید خوش ذوق یزدی با این مضمون" زادروز مبارک حضرت عیسی مسیح، پیامبر مهر و صلح به شما و خانواده محترمتان ربطی ندارد، منتظر بمانید نوروز می رسد" شیرینی مضمون و ذوق تهیه کننده این کارت را بپذیریم اما واقعیت این است ربط دارد. چنانکه الان سال نو شده است.

واقعیت این است که هر کس در هر جای زمین زندگی می کند از پیرامون خود تاثیر می پذیرد. این دو سه سنجابی که الان پشت پنجره ام دارم جست و خیز می کنند اگر به وسیله منتقلشان کنیم به درون یک اتاق بی گیاه و خشگ و گرم، گونه ای دیگر روز را خواهند گذراند. چه بسا اگر سالیانی بگذرد ریخت و قیافه شان هم جور دیگری شود.

چرا دور بروم ایرانیان مهاجر، وقتی پس از بیست سی سال به زادگاه بر گردند، اگر دیده باشید، اول چیزی که به وحشتشان اندازد طرز رانندگی و رانندگان است، بیش تری آن ها جرات رانندگی در تهران و جاده های ایران را ندارند. یعنی از جامعه میزبان چنان تاثیر پذیرفته اند که طرز رانندگی زادگاه را فراموش کرده اند و دیگر نمی توانند. با این همه تاثیر پذیری چطور آدمی بتواند از موج تبلیغات و هجوم مراسم و شادخواری های کریسمس و جشن های سال نو کنار بماند و به هر کس که به او می گوید کریمسس مبارک، توضیح بدهد که نه خیر من مسلمانم.

چنان که مسیحیان ساکن ایران هم در نیمه شعبان تعطیل هستند و تلویزیون هایشان هم برنامه های شاد پخش می کند و محرم شان هم عزاداری و سیاه پوشی، پس عجبی ندارد اگر عذرا خانم به خاطر نوه هایش هم شده درخت کاج تزئین می کند و هر سال هم هدایائی برای دامادها و نوه ها تدارک می بیند و شب کریسمس می گذارد زیر درخت. به سانتاکلوز هم می گوید حاجی فیروز.

دیشب در ابتدای سال نو، در حالی که با همه خودداری انگلیسی ها، اثر بحران اقتصادی کم کم وارد زندگی ها می شود و جشن ها سوت و کورتر از همیشه بود، اما چراغان و آتش بازی و نقشی که از چرخ وفلک لندن بر تیمس افتاده بود، ساعت دوازده شب منظره بدیعی ساخت. هر چه کنی که به خود بگوئی این هم لحظه ای است مانند سایر لحظات زندگی، اما نمی شود. قراردادست و وقتی بچه ها شروع کردند به شمارش معکوس ده نه هشت هفت شش پنج چهار سه دو و صدای بانک برخاست. ناگزیر بود ذکری از گذر عمر. و آهی و حسرتی، یادی از همه کسانی که خوب بود اگر در چنین موقعیت هائی در کنار باشند

دیروز در غروب آخرین روز سال 2008دوستی تلفن کرد از دورهای دور. خواست تا شرحی بگویم از نوروز خودمان، مدتی گذشت تا دانستم دارد صدا را ضبط می کند. و باز مدتی گذشت تا دریافتم صدائی که می شنوم از اوست که بینی اش را بالا می کشد. نگران بود که بچه ها که در آمریکا متولد شده اند و بالیده اند، مبادا از یاد ببرند که کجائی هستند و دیگر یادی از ایران نکنند. هر بار که به چنین نگرانی برمی خورم، می گویم مگر بقیه این دویست میلیون آمریکایی به این فکر می کنند که پدر بزرگشان زاده ایرلند بوده یا ایتالیا. جز آن که گاهی لابد کسی از آن ها می پرسد نام فامیلتان از کجا آمده و به چه معناست و آدم ها معمولا این را یاد می گیرند از کودکی و پاسخ می دهند.

برایش شرح دادم چندی پیش بر سینه یک مامور بانک دیدم نامش آشنا اما غریب است. نامی مانند داریویچ با دو سه تا زد و اس و جی در انتها. به ذهنم زد سئوال کنم. گفتم ببخشید نام شما شبیه به یک اسم ایرانی است. پسرجوان که قرار بود انگلیسی باشد با لبخندی گفت پدرم اهل صربستان است و می گوید جدش از هند بوده و این نام یک پهلوان عراقی است. همان جائی که الان آمریکائی ها اشغال کرده اند.

نتوانستم جلو عرق ملی را بگیرم و فضل نمائی نکنم گفتم نه این داریوش است پادشاه بزرگی بود و اهل ایران، نه عراق. این دو تا با هم فرق دارند، خیلی هم فرق دارند. جوان نگاهی از بالای چشم به من کرد و گفت بله و هشت سال هم با هم جندگنیدند. آن ها صدام داشتند شما شاه داشتید و... خلاصه گفت تا نشان داد که می داد تمدن بین النهرین هم کم از تمدن پارس که ما بدان مفتخریم نبوده است. کم مانده بود از هامورابی بگوید و حکومت ماندگارش با قانون و سیستم اداری بزرگ و کارآمدش. و هم از طاق کسری حکایت کند.

گفتم تا رسیدم به آن جا که چه جای تفاخرست به امری که اثری در امروز ما ندارد. تازه اگر اهمیتی داشته باشد که این جا که امروز خانه من است و زمینی که امروز بر آن پا می گذارم، روزگاری مامن یا محل گذر قومی بزرگ و دلاور بوده است، مرا چه سود. گیرم آنان تمدنی بزرگ و درخشان هم داشتند. اگر جهانگشا بوده اند یا ملل دیگر را مغلوب داشته اند و پا برپشت والرین امپراتور گذاشته اند و تا اروپا تاخته اند و سوئز را ساخته اند، چه اثر در زندگی ما گذاشته است .تازه چه کسی ضمانت داده که ما [یعنی من] از آن ها هستم که پارسی یا ایرانی بوده اند، از کجا معلوم که از جمله میلیون ها مهاجم یا مهاجری نباشیم که بعدها ریختند به این فلات.

گفتم و گفتم تا به پوچ گرائی سهراب رسیدم نسبم شاید به زنی فاحشه از اهل بخارا برسد یا به سفالینه ای از خاک سیلک. خطبه قرائی خواندم که نشان می داد که در این دنیا که هنوز گیتیانگی پا نگرفته، نسل ها و نژادها، به دنبال سهام و مالکیت ها، و تابعیت ها در هم ریخته اند، جای این تفاخرها نیست.

آن قدر گفتم از نمونه ها در این دنیای در هم جوش به هم پیوسته از هم باخبر، تا بگویم دیگر معنائی ندارد این تاکید بر تاریخ و فخر جغرافیا، دل تنگ شله زرد شدن و هوس ماست خیکی و کباب کوبیده و ریحان کردن .

گفتم چه اثر دارد این سنت ها و گذشته ها بر ما. از قول بزرگواری گفتم اگر اثری هست و تفاخری هست بر اندیشه انسانی است و بر باری که از دوش هستی برگرفته باشیم. از مرهمی که نهاده باشیم از چیزی که کشف کرده باشیم. ادیسونی، فلمینگی، یا حتی مادر ترزا و فلورانس ناتینگلی. به ریشه زدم و گفتم تازه این هم چاره ساز نیست. همشهری های مادر ترزا آدم می کشند هزارهزار، و همکیشان اینشتین که نگران خوی تبه کار آدمی بود همین عید را عزا کرده اند بر اهل غزه . پس این هم جای تفاخر نماند.

چندان گفتم که سرما در جان خودم هم نشست، انگار پشتم به چیزی بود ناگهان فروریخت. انگار حافظه پاک شد. خاطره ها سپید شدند.

اما سال که تحویل شد دیدم در درونم چیزی می جوشد که شعر حافظی است، و آینه ای، سفره ترمه ای، گندم سبزکرده ای، سیبی و سکه ای، و چیزی که ندیدم برف بود و سورتمه ای که گوزنش براند و از سوراخ دودکش به درون خانه بیاید و پای کاج هدیه ای بگذارد.