خمینی و شهر آشنایش

 او ظاهر شده است در عالم خبر و سیاست، انقلاب و حکومت، و نشسته است زیر درخت سیبی در حومه پاریس- شهر انقلاب کبیر، پایتخت هنر و فرهنگ غرب – همان گونه نشسته که در شهر گردآلود نجف یا در ایوان خانه کوچکش در حاج فرج قم تف زده کنار کویر و دریاچه نمک می نشست. با همان سکینه و طمانینه نشسته است، با همان صلابت و تلاطم. دوربین ها، میکروفن ها و امواج ماهواره ای در نخستین سالهای حضورشان در عرصه اطلاع رسانی در کارند، تصویر و کلام او را در جهان می پراکنند.

فرض کن که تو صیاد نام های بزرگی، حرفه ات این است که به تماشا و دیدار آن نام ها می روی، پی جوی علت بزرگی و درخشش نام ها هستی، آمده ای در کنار آن چادر در نوفل شاتو و قصد داری این مرد را در جمله ای بگنجانی یا در گفتاری بر یک فیلم کوتاه بنشانی، چه می کنی؟ حرفه ای داری، اما اوریانا فلاچی نیستی و نه اریک رولو و حتی حسنین هیکل، اما با او که آمده و هنوز چیزی نگذشته در صف خبرسازان نشسته، از یک دیاری، از یک زبان، حالا چه می کنی؟

 اول نگاه 
پس از چهارده سال دوری بازگشته است. دوستانش سرودی ساخته اند "گفتم تو از کجائی کاشفته می نمائی..." اما چندان که رسید و در آن اقیانوس مردمی در افتاد – و رفت به جائی که ده سال بعد همان جا آرمید، بهشت عاشقانش – آن سروده بی ثمر شد. خمینی نه آشفته می نمود، نه اهل کجائی بود و نه "در چه احساسی" – گفت هیچ – غریب هم نبود. هیچ کجا غریب نبود و هیچ جا برایش "شهر آشنائی" نبود. شهر آشنایش عزت اسلام بود.

 خودکامه رفته بود، یادگارانش هم ده روز- فقط ده روز- ماندند و ذوب شدند. هویزر هم که قرار بود "سوپرمن" آنان باشد، شبانه از گوشه ای گریخته بود که ناگاهان صدای ایرانیان و فریاد شوقشان به آسمان ها رفت. او همچنان نشسته بود در طبقه دوم اتاقی در مدرسه علوی، برابرش سفره ای کوچک و در آن کاسه ای عدسی.

 در اتاق باز و بسته می شد، هر بار یکی از لای در سرک می کشید تا آن کس را ببیند که کاردینال واتیکان "مسیج ثانی" خوانده بود. آن ها که از انقلاب ها خوانده و شنیده بودند و آن را جان به کف خواسته بودند سرک می کشیدند، آن ها که وعده نصرت حق را باور داشتند، و هم آنان که می خواستند پیری را ببیند که با حضورش "جزیره ثبات" فروریخت و  آن کس که "ژاندارم منطقه" نام داشت  و وعده رسیدن به ابرقدرتان صنعتی جهان را می داد  رفت. جهانی از لای در سرک می کشید و او همچنان نشسته بود.

 در باز شد
 در باز و بسته می شد و او فرمان می راند: اسلحه های را تحویل مساجد دهید، زندان ها را مدرسه کنید، با اسیران هم مهربان باشید، فقط آن ها که دستشان به خون آلوده است... کاش چنان بود و می شد که او می خواست: آثار ویرانی ها پاک، موج سازندگی برپا، آب و برق رایگان، توانگران حامی فقیران، امیران در آغوش ملت و وزیران مطمئن به آغوش عدل اسلام، صلح و دوستی با همه، همه با هم در پی عزت اسلام.

در باز و بسته می شد و هر بار مساله ای به درون می برد که پاسخ می خواست. مرد بزرگ، با دل دریائی اهل هراس نیست. نه در قم، نه در بیمارستان قلب، نه در جماران. روزهای به دام کشیدن شیطان بزرگ، روزهای ترور و انفجار، روزهای جنگ و روز صلح. چندان که می گوید پدر پیرتان هم گریست، دلاوران آماده رزم یا او می گیرند، هزار هزار وقتی از جام زهر گفت طاقت از کف دادند. این دریای خروشان، گوئی می خواست خشم خود را بر جهانی فروکوبد که نظم ظلم پرورش او را- پدر پیر را- آزرده بود. این بودن و در دریای خلق مدام آشنا کردن را از کجا آموخته بود که بر دستان آن ها آمد – که قلب خود را باند فرودگاه وی خوانده بودند- و سرانجام نیز بر دستان همان ها رفت. مرتبتی که پیش از او در این فلات سختی دیده کهنسال نصیب هیچ صاحب قدرت نشد. دری باز می شود، آرام به سوی گذشته.

 غزل من به خال لبت ای دوست گرفتار شدم نوشته بر حاشیه کاغذی است از فرماندهاان نظامی، در اوج جنگ. بر آن کاغذ سخن از جنگ افزارهای امروزی است، نیاز جبهه، لجستیک، پشتیبانی، تک و پاتک... سراینده غزل فرمانده کل قوا در جنگی است که از دید وی در آن همه حق با همه باطل در جنگ است، همه باطل های جهان جمعند و حق- در حقیقت- جز بچه های نارسی که عشق به خط مقدم کشیده بودشان، یاوری ندارد. انگار می گوید، یا از یکی از این جا دور می پرسد این جا کجاست مرا کشانده ای... من به خال لبت ای دوست... در باز و بسته می شود، وقت رفتن رسیده است. دعاگویان که فردا چنان سوگوارانه بر سر خواهند کوفت که بار دیگر صدایش در گردون مینائی بپیچد، با وحشت از خود می پرسند  بی او چگونه خواهیم راند بر این دریای هایل. یکی می پرسد بی او، با شهر آشنایش چه می کنید. همان عزت اسلام.

در باز می شود به اتاقی در کاخ سفید، آن سوی اقیانوس ها که لابد کانون بزرگ ترین قدرت موجود جهانی است. ده سال از مرگ کسی که این قدرت را "شیطانی" خواند گذشته. منشی مطبوعاتی اطلاعیه ای را برای خبرنگاران می خواند "سه روز پیش [نه سه روز دیگر] سلمان رشدی نویسنده انگلیسی که برای دیداری به کاخ سفید آمده بود، در راهرو به رئیس جمهور برخورد و چند دقیقه ای با پرزیدنت گفتگو کرد". جنس خبر، شکل تنظیم آن، احتیاط پشت هر کلمه و زمان اعلامش- بی هیچ نیازی به تحلیل و تفسیر- نشان از آن دارد که صادرکننده فتوا به مقصود رسیده و خوف توهین به شهر آشنای او – عزت اسلام- تا کجا رفته است!

 در باز و بسته می شود. آن که در حومه سبز پاریس به تماشای مردی ایستاده بود که زیر درخت سیب می نشست، می گوید: آمدنش و بعد ده سال رفتنش، لمحه ای است در عالم زمان، اما نقشی که او نهاد بر سرنوشت مردم این فلات و بر سرگذشت جهان همعصرش، اندک نبود. نه خانه او، نه جهان او، نه اسلام او چندان نشدند که او می خواست، اما مجالی را که دوست نصیبش کرد، از کف نداد، و بر این خانه و این جهان اثرها نهاد.

این بار چون در باز و بسته شود، در پشت آن تصویر مردی است که هر نسل مادر دهر چون او یکی نمی زاید و تاریخ اسلامی که او عزتش را می خواست، هزاره ای گذشت تا چون او دید. تاریخ قرن بیستم را هرگونه و از هر سر و با هر قلم بنویسند نام خمینی را در آن درشت خواهند نوشت.
 [اول بار منتشر شده در روزنامه نشاط، خرداد 78 و تاکید شده در کیفرخواست نویسنده، توسط دادستان انقلاب اسلامی تهران در دادگاه به ریاست سعید مرتضوی خرداد 1380]