شبی با شور سیاوش و شهناز

یکی از پله های کنار دستم بالا رفت یا پائین آمد، به احتیاط قدم زد، اما آبگینه را شکست، انگار افتادم از اوج هزاران پائی به قول سهراب. هنوز مجید تار را به جان نیاورده بود و هنوز پیش درآمد سه گاه را شروع نکرده بودند که چنین شد. هنوز نرسیده چنین غرق شده بودم. تاب صدای افتادن برگی از درخت در هیچ کداممان نمانده بود. انگار نه این جا رویال فستیوال هال لندن است، و قرار شده در میانه تور اروپائی محمد رضا شجریان بخواند با گروه شهناز. بگو بچه های مجید درخشانی. و سازهای نوساخت با تراش های خوش رنگین و نوای خوشتر شیرین.

مانند بیشتر این چند هزاری که آمده اند و تالار درندشت را پر کرده اند، بیخود گهگاه به بروشور نگاه می کنم. نا به خود دارم یادداشت هم بر می دارم که یادم نرود ساخته رامین صفائی و آن دو نوازی سنتور خودش با تندر جمشید صفرزاده. که چقدر دلنشین نشست یا سه نوازی سپیده خانم که شباهنگ [همانند کنترباس] می زد با مهرداد ناصحی و حامد افشاری که کمانچه می کشیدند اما به جمال تازه و خوش نقششان که شهرآشوب نام گرفته و شهنواز.

چنان که سامان صمیمی وقتی کمانچه را گذاشت و آن ساز خوشتراش و خوش طنین ویالون وار را برگرفت، که نمی دانم چه نامش نهاده اند، اصلا ندیدم. فقط وقتی خروش از جمع برخاست، نگاهم به صحنه افتاد انگار شعبده ای کرده بود سامان با شیطنت ذاتی اش در روز تولدش. انگار یکی در درون ما به شهریار آواز می گفت خسته ای، شاید سرماخورده ای. انگار یکی به صدای ما در گوش او می گفت اصلا تو بنشین و نخوان، ما صدایت را، همان صدا را که چهل سال است در کنج گنجخانه دل نگاه داشته ایم، می شنویم، از همان بی صدائیت می شنویم. حاجت به خواندن تو نیست از سایه گاه خوشی در باغ جان می شنویم.

وقتی از بلندگو صدا آمد که بخش نخست این سه گاه به یاد پرویزمشکاتیان است، انگار چینی خاطرمان خط برداشت به یاد پرویز که زود رفت و بیگاه رفت، ورنه از همان اول که قصد رویال فستیوال هال کردیم انگار هم محمد رضا لطفی بود و هم پرویز، اصلا انگار سی و دو سه سالی رفته بودیم عقب. انگار رفته بودیم تا زیر برج آزادی بنشینم که شده بود بزمگاه آزادی. و با این انگار، گوئی همه حسرت های جهان در جانمان ریخته بود، همه آن راه های رفته و نرسیده، امیدهای به نومیدی کشیده، رهروان از ره مانده، چاووشان از خانه رانده. نرسیده صدایش در گوش جانمان می خواند همراه شو عزیز کین درد مشترک با ما یکی یکی درمان نمی شود.

و این تنها ما دیرماندگان و سال دیدگان نبودیم که صدای شجریان در گوشمان بود وقتی خود را به رویال فستیوال هال رساندیم، بیشتر صندلی ها را جوانانی پر کرده بودند که اصلا به دنیا نبودند در آن شب پنجمین جشن هنر شیراز در سرای مشیر وقتی جهان او را شنید، این ها نبودند وقت آن غرلخوانی در بزمگاه آزادی، تا چماتمه بزنند روی چمن، و همصدا بخوانند همراه شو عزیز. این جوانان، چهل سال پیش نبودند که پای رادیو بنشینند به سودای گل ها و این که وعده رسیده سیاوش نامی می خواند، این ها هر چه شنیده اند محمدرضا شجریان بوده است، از وقتی هنوز روزه گنجشگی می گرفتند کنار سفره به آوای ربنای او نشستند – یکی از حاضران همین شب در گوشم گفت دیگر رادیو موقع افطار در خانه ها روشن نیست، ضبط صوتی گذاشته ایم تا این نوای جادوئی ربنا برکت سفره مان باشد.. همو به یادم آورد آن شب که فرهنگستان بهمن، با صدای شجریان و نوای پرویز روی لجن به خون نشسته کشتارگاه تهران جان گرفت. آری شجریان را مردم ایران از دور نشناخته اند، آوازخوان دست نیافتنی شان نبوده است. همان شب اول فرهنگستان وقتی به مردم جنوب شهر تهران گفت من خاک پای ملت ایرانم، اشک ها پرده در شد. و شبی که به یاد بم مویه سر داد. گریه سر کن که گر سیل خون گری اثر ندارد... و چون آستین همت بر کمر زد برای ساختن باغ هنر بم، انگار جهان پهلوان این سرزمین بود، همان که پنجاه سال قبل برای زلزله بوئین زهرا جلو افتاد و مردم لباس تن می کندند و نثار می کردند. و این حکومت همان اندازه بر محمد رضا سخت گرفت که آن دیگری بر غلامرضا. تا بدانی که بیهوده شکوه و شیون نمی کنند مردم از ظلم، و تا بدانی راه و رسم مروت و مردانگی برافتادنی نیست. همیشه سواری هست که علمداری کند.

در سالن رویال فستیوال هال لندن بسیاری از تهران رسیده بودند و هفته بعد هم داشتند بر می گشتند. همه مثل آن اسطوره دیگر هنر ایران خود را در آنتراکت نرساندند پشت صفحه، خیلی ها ماندند در بالکن ها و کس را با شور و سرمستی آن شب خود سهیم نکردند. خانمی که گفت فردا دارد برمی گردد تهران می گفت آن جا به این سادگی میسرمان نیست بی دغدغه شنیدن و دیدن استاد.

پس گزاف نیست که می گویم این ها که در لندن و دیگر کنسرت های تور اروپائی شجریان و گروه شهناز نشسته بودند و اشک از گوشه چشم می ربودند، همه ایرانیانی بودند که باری بر سینه داشتند. شجریان با ساقی نامه در سه گاه شروع کرد. بیا ساقی آن می ... و تا رسید به من که بس بی دل افتاده ام ... و آوازی با شعر سایه به تعقیب فرستاد ... به مردمی که جهان سخت ناجوانمرد است ... که آسمان و زمین با من و تو همدرد است.

و همین جا بود که نی به فغان آمد. شاهو عندلیبی که تا خود نگفت، مانده بودم نسبتش با جمشید عندلیبی چیست به این شباهت در چشم و صورت، به این نفسی که در نی می دمد، غوغا می کرد بی ادعا. و آن گاه حسین رضائی نیا دف برگرفت و سازی که صدای تنبک داشت و چهره دایره، حمید قنبری هم تنبک را. یک لحظه در کار رضائی نیا انگار صدای حسین ضرب [تهرانی] به گوشم خورد چنان که در بیات ترک شجریان هر گاه که می خواند انگار همراهش موذن زاده هم اذان می گوید. و من مانده ام که یک قطعه را چند هزار بار مگر می توان شنید. آن اذان و ربنای شجریان به باورم ناله شیعه است. یک زمان نوشته بودم، اگر این دو را با گلدسته های دو مسجد اصفهان و تابلو عاشورای فرشچیان کنار هم بگذاریم، انگاری جلوه هنر شیعه را تمام کرده ایم. امروز گمانی دیگر دارم. بماند.

ناله شجریان در بخش دوم مجلس با صدائی که کاوه معتمدیان از آن ساز که سبویش می خوانند بلند می کرد و نگار خارکن از صراحی، رادمان توکلی و مهدی امینی هم از ساغرشان، انگار آدمی را از ریشه می لرزاند، چنان که مویه مژگان با سه تار، و فقط همین را کم داشت که بخوانند منزل عشق از جهانی دیگرست/ مرد عاشق را نشانی دیگرست
برنامه را مجید درخشانی با با سازی از این نوساختگان به پایان نزدیک کرد که تار نبود اما رادمان توکلی با تار در کنارش ماند. و دوباره رسیدیم به سایه و رسیدیم به بیا که طبع جهان ناگزیر این عشق است.

انگار نه دو ساعت و نیمی گذشته است و ما انگار چماتمه زده ایم به آستانه عشق، که کار به ترانه نشانش کن به شعر مولانا ساخته مجید درحشانی می رسد. مطابق برنامه یعنی پایان. اما مگر جمع امان می دهد. مرغ سحر می خواهد ناله سر کن داغ مرا بیشتر کن ... و باز و باز ... قلب تاب ایستائی ندارد نزدیک نیمه شب که صدای شجر می پیچد در آسمان شهر همراه شو عزیز کین درد مشترک ... یک پاورچین در گوشم می گوید ببین چه کرده ایم که بعد سی و سه سال همچنان دردمان همین است. این درد مشترک...

چنین است که شب گروه شهناز و شجریان به پایان رانده می شود و این هزاران را ماموران به زور از تالار به در می کنند. و یکی به کوچه سار شب دم سحر نمی زند. کوچه سار شب این جا در لندن، نزدیک رود تیمس. به گوش هزاران که گلشان در خاک دیگر می روید، معنای دیگر دارد و دم از سحر زدن نیز.

آمدند و رفتند. آتشی در جانمان افروختند. چنان که سالی دیگر آمده بودند و باز چنین آتشی به جان زده بودند. و دریغا هر سال این درد کهنه تر می شود، این سحر نزدیک تر، این شب تیره وهمناک تر.