خبرنگاری، زندگی در مرز خطر

عبدالصمد روحانی خبرنگار بی بی سی در استان هلمند افغانستان ربوده و بعد کشته شده، نگفته پیداست به دست کی. حتی اگر ‏هلمند طالبانی ترین استان افغان نبود و اگر سخت ترین جنگ ها بین نیروهای بین الملل و دولتی با طالب ها در همین استان ‏برقرار نبود از گذشته های دور از همان اولین گام هایشان که صارمی خبرنگار ایرانی را سر بریدند، از همان زمان که در ‏میدان کابل و موقع اعدام و یا شلاق زدن جوانان فرمان دورشو و کورشو به خبرنگاران می دادند معلوم بود که این طایفه جز با ‏کشتن خبرنگاران و اهل اطلاع رسانی دلشان آرام نمی شود. از بس که کریهند و از بس که تلخ و نفرت انگیزند.‏


اما طالب ها که تنها نیستند. آنان که خبرنگاران را تاب ندارند، همه در یک گروه جا می گیرند و نه چند گروه. گرچه نامشان، ‏زبانشان، دین شان و مرامشان جورواجور باشد. اگر به
پیشانی شان جای مهر باشد، یا مسیحیان معتقد و ازکودکی عضو گروه ‏کر کلیسا باشند، خود را غلام حلقه به گوش ائمه و قدیسان قلمداد کنند و یا همچو آریل شارون از جانبازان کلیم الله. مگر شارون ‏‏ به افسری که خبرنگار عکاس افشاگر فرانسوی را کشت مدال نداد. مگر امروزه روز در قرن انفجار اطلاعات رابرت موگابه ‏که نام و اعتبار قهرمان رودزیا را برای چند روزی بر سر قدرت باخته، مرزها را به روی خبرنگاران نبست.
‏
‏ آنان که خبرنگار را می کشند یا او را کشته می خواهند همه بی استثنا یک مشخصه دارند. آن نیستند که می نمایند. اشارت ‏خود شکن آینه شکستن خطاست را نشنیده اند. خبرنگار در این جا آینه است. در برابر چنین آینه ای، ترس از ظاهر شدن عیب ‏ها آدمی گاه چنان تحمل ناپذیر و وحشت ناک می شود که نقاب می افتد خود به خودی. کارپرداز مجلس هفتم، وقتی موفق می ‏شود خبرنگار نازکی را که یک چهارم او وزن ندارد از ورود به مجلس باز دارد، با همه غولی و رستم صولتی اختیار از ‏کف می دهد لب ها را غنچه کرده می گوید مرده شورریختو ببرن.
‏
آنان که حرفه شان خبرنگاری است، در هر جای دنیا که باشند در مرز خطر زندگی می کنند چه در زیر سایه ولادیمیر پوتین ‏باشد یا کمی آنسوتر در ظل توجهات مراد نیازف یا ملاعمر. عبدالصمد روحانی 25 ساله که دختر کوچولویش منتظر وی بود به ‏قاعده به دست کسانی کشته شده که جز یک عمامه و چند متر پارچه به عنوان تن پوش و یک تفنگ معمولا چیزی ندارند اما ‏تفنگداران دریائی آمریکا با یک میلیون دلار تجهیزات همراه مگر خوششان آمد از آن فضول ها که عکس بازیشان با اسیران در ‏زندان ابوغریب را منتشر کردند.
‏
ملاعمر تا به حال همان قدر خبرنگار کشته که پینوشه کشت، این یکی خود را سرباز جانباز اسلام خطاب می کند و آن یکی از ‏خادمان صادق و معتقد کلیسا بود.

از خود ‏
چهل و چند سال می گذرد که برای مصاحبه ای به خانه یک صاحب مقام مدعی ادبیات و تاریخ رفته بودم با اجازت خودش، ‏خاک گرفتگی. در این حالت از پنجره شنید که آن جهاندیده پیر می گفت بیا این خرده ریزها را از این جا بردار، آن قالیچه ‏ابریشمی هم لازم نیست روی مبل. در آن عالم جوانی چنان به من برخورد و با خود گفتم من مال که را دزدیده ام که این اموالش ‏را از جلو دستم برمی دارد. اما نمی توانستم از مصاحبه گذشت. غروبش این قصه را با اوقات تلخ برای روزنامه نگار نجیب و ‏محترم دکتر مهدی سمسار نقل می کردم خندید و گفت نه ، او می خواهد تظاهر به ساده زیستی کند و خلق را بفریبد. برای همین ‏نمی خواست تو ببینی و عکسی بردارید از دارائی هایش. و بعد یادم داد که خبرنگاری و باید همواره با چشم باز به اطرافت نگاه ‏کنی چون همه می خواهند ترا بفریبند و برایت نقش می گیرند و صحنه می آرایند.
‏
زنده یادش دکتر سمسار که اگر این نگفته بود امسال عید چنین حاضر به یراق نبودم وقتی در جمع جوان تر ها دو عکس را به ‏آن ها نشان دادند که در اینترنت آمده بود. در یکی خانواده سلطنتی سابق نشان داده می شد ایستاده در کنار بساط هفت سین، در ‏حالی که دو گلدان گلی روی میز خیلی خودنمائی می کرد و شمعدان هم از همین انواع پلاستیکی چند دلاری بود.. عکس دیگر ‏محمود احمدی نژاد را نشان می داد نشسته روی یک فرش ماشینی، عده ای از زنان چادری هم دور تا دور اتاق نشسته به ‏سادگی و بی تجمل. دو تا دیس میوه [لابد خریداری شده از همان میوه فروش ارزان فروش نارمک] هم وسط اتاق. همین. درست ‏شبیه عکس های عروسی پسر رییس جمهور.‏
خبرنگار فضول به جوان تر ها نشان داد میکروفن مخفی رییس جمهور ساده زیست را که نشان از آن داشت که دارد این ساده ‏زیستی ضبط می شود، آن اولی اشارت نمی خواست همه می دانستند کدام بخش از این نمایش فقر و ساده زیستی در چشم می ‏زند.
‏
خسروگلسرخی یادش به خیر، اولین بار که رفت تا خانه ای [آپارتمان کوچکی] اجاره کند همان بلا بر سرش آمده بود که بر همه ‏ما آمد، خود را معرفی کرده بود خبرنگار. معامله به هم خورد. در آن روزگاران از اثر مصائب 28 مرداد به زنده و سالم و ‏آزاد بودن خبرنگاران امیدی نبود. مردم به خبرنگاران به جهت آن که مطمئن نبودند که تا سر برج سالم و آزاد بمانند و به آژان ‏ها به دلیلی دیگر خانه اجاره نمی دادند.
‏
در خیابانی در قاهره مشغول فیلمبرداری از بالا از محله گود افتاده مقابر بودیم که ناگهان یک اتومبیل رسید با سه گردن کلفت. ‏راننده مصری که با گرفتن پول کافی بلکه دو برابر آمده بود به عظیم جوانروح کمک کند به محض آن که شنید ما به مامور گفتیم ‏که خبرنگاریم بی آن که پول خود بطلبد پا به فرار گذاشت که دست کم از عقوبت در امان بماند.‏
چهار بار تلاش برای رفتن به آفریقای جنوبی در زمان شورش های سوتو ناکام ماند، هر بار مشکل این بود که در ستون شغل ‏می نوشتم خبرنگار.
‏
طرفه حکایتی است که هر کس کار خبری کرده خوب می داند که در ممالکی که آزادی بیان وجود دارد، به محض فاش شدن ‏حرفه خبرنگاران سیستمی به کار می افتد برای جلب قلوب. چرا که خبرنگار در این موقعیت نماینده چشم و گوش دیگران است، ‏پس برای جذب دیگران باید خبرنگار را خدمت رساند. اما آن جا که آزادی بیان نیست باز به همین دلیل خبرنگار غریبه ای ‏منفورست، به همین دلیل که نماینده چشم و گوش دیگران است. آن دیگران برای حکومت های آزاد بازاریاب ارزشی دارند. ‏همان دیگران در کشورهای بسته فضول هائی هستند که باید شیرینی خوری نقره و قاشق چنگال طلا را از برابر چشمشان ‏برداشت.
‏
‏ خبرنگار به همین خصوصیت که از چشم دیگران وقایع را می بیند، گاه از خود خبرش نیست. خود و خطر را نمی بیند. ‏دوربین است که بتواند خود را دید. اگر چنین نبود کاوه گلستان خطر را در سلیمانیه می دید در آن نوروز بد نمی دوید روی مین. ‏محی الدین عالم پور که خبرنگار بی بی سی بود در تاجیکستان این همه تهدید و نامه های تند را می خواند. خانم پروسکاوا که ‏یک تنه ایستاده بود در مقابل مافیای مورد حمایت پوتین، دست کم تنها در آن خانه محقر نمی ماند.
‏ ‎
عبدالصمد روحانی، خبرنگار بی بی سی در ولایت هلمند افغانستان، که گزارشگر بخش فارسی و پشتوی بی بی سی بود، شامگاه ‏روز شنبه ناپدید شد و روز یکشنبه خبر رسید که جسد او در حومه این شهر پیدا شده است.
‏
و آدمی طرفه جانوری است. در جمع جانداران سفر ارمنستان که قرار بود در گردنه حیران بی جان شوند در تابستان 74 به ‏همت سعید امامی، از آن 21 نفر که بیشتر شاعر و قصه نویس بودند و اهل ادب، سه چهاری هم خبرنگار بودیم. مثل جواد ‏مجابی، سیروس علی نژاد، فرج سرکوهی و من. وقتی معلوم شد قتل این خستگان به شمشیر دولت آقای هاشمی تقدیر نبود ‏‏[ورنه هیچ از دل بی رحم تو تقصیر نبود] یک مرتبه همه ذکر ما دیگر نه نجات خود و نه فغان از ظلم، بلکه در یک کلام ‏گزارش واقعه بود. انگار نه که ما تا همین چند دقیقه قبل قرار بود نباشیم. و اگر آن تکه سنگ نبود دیگر نبودیم. آقای هاشمی ‏‏[بعد معلوم شد نامش مهرداد عالیخانی است] تعهد می خواست که گزارش به جائی نبرید و به کس نگویید نمی دانست که ما لید ‏گزارش را هم در ذهن نوشته بودیم، چنان که وقتی موضوع در مینی بوس مطرح گشت معلوم شد خانم فرشته ساری قصه نویس ‏ناب طرح قصه ای را یافته در ذهن بر همین اساس، امیرحسن چهل تن و من به یک طرح رسیده بودیم طبیعی بود من باید به نفع ‏او که داستان نویسی هنرمندست کنار می رفتم. سپانلو شعری را مزه مزه می کرد.
‏
چهار سال بعد از آن واقعه که مسابقات فوتبال جام اروپا را در اوین می دیدیم، روزی از پخش مسابقات فوتبال جام اروپا [درست ‏مثل همین روزها] بهره بردیم با کمک یکی از زندانبانان، دزدیده رفتیم آقای شمس الواعظین و من، برای دیدن اکبر گنجی که گفتند ‏بیمارست و ما نگرانش بودیم. اول آن که تا دید جان گرفت و بعد با عجله [مثل همیشه] شروع کرد به آن چه خیال دارد برای ‏جهانیان گزارش کند از ظلم و بیداد. بر که می گشتیم از آن دیدار انگار نه که به کجا بر می گردیم، شمس انگار می خواست ‏گزارش گنجی را ویراستاری کند، من به بلندی اش اشکال داشتم. پیچیدیم که دزدانه به سلول برگردیم دیدم محمد قوچانی گوشه ‏ای جمع شده روی کاغذ کوچکی به زحمت دارد یادداشت می کند.
‏
در این سالن فرشاد ابراهیمی هنوز روزنامه نگار نشده بود وگرنه این همه فوتبال بازی نمی کرد، در آن سالن احمد باطبی هم ‏هنوز خبرنگار و عکاس نشده بود ورنه این همه با فریاد به بد نمی گفت به قدرت و قدرتمداران با نام.

از یادبردن خود‏
و این حال، خود از یاد بردن و در حرفه غرق شدن حال همه آن صد نفر جوانی است که سه سال قبل بالای سر تهران پر پر ‏شدند، یا آن دیگران که کارت خبرنگاری به گردن در این جهان بی فریاد هر سال بیش از سال قبل کشته می شوند. کشته شدگان ‏و رفتگان بی تردید وقت خرقه تهی کردن در این حسرتند که چرا به جائی می روند که هر رفت خبرش باز نیامد. در جائی ‏نوشته بودم که می دانستیم که گزارشی هرگز ننوشته از مرگ می توان نوشت، خیلی هامان داوطلب رفتن بودیم. و این شوخی ‏نیست.
‏
این جوان نجیب که حالا دخترک پنج ساله اش یتیم شد، مگر نمی دانست هلمند جای خطرناکی است. مگر نمی دانست که رحمی ‏در دل طالب ها نیست. خبرنگاران غربی برای هر روز که به جائی مانند هلمند گذر کنند چهار برابر حقوق خود درآمد حضور ‏در منطقه پرخطر دریافت می دارند و بیمه نامه ای دارند که نمی گذارند زن جوان و کودک پنج ساله شان چنین بمانند که خانواده ‏روحانی مانده است و بی پناه تر از وی خبرنگاران روزنامه های محلی افغان و پاکستان. اما کیست که چنین محاسباتی در سرش ‏هست وقتی که حرفه اش می شود خبرنگاری. آن هم در عراق که مرگبارترین نقطه زمین برای خبرنگاران شده از دو سال قبل. ‏و بعد از افغانستان، و باز هم فراوانند جاهائی از زمین که جاندارانی در آن جا لانه دارند که می ترسند مردم آنان را چنان که ‏هست بشناسند. و از قضا خبرنگاران به همین جاها علاقه مندند. حرفه شان و جانشان همان جاست