این بار خبر یک ساله رسید

این عکس به عنوان شاهد مدعایم هم امروز رسید. آسیا ابتهاج فرستاده برایم از مجله اشپیگل. نگاه کنید جوان مصری در میدان التحریر کدام نشانه را بر مچ دارد.


در این دو هفته که قاهره نشسته است میان خبرهای عالم، فیلم ها و تحلیل هائی می گوید این همان انقلاب ایران است که سی و دو سال بعد به کنار نیل رسیده است، فیلم ها و تفسیرهائی هم گویای آن است که بیشتر شبیه به جنبش سال پیش تهران است، همان سبزها در میدان آزادی، همان الله اکبر، همان مردمی در هم جوش از هر طبقه. تصویرها و تحلیل ها تنها نیستند، خاطره ها هم به مدد می آیند.

در جریان سفر پرزیدنت انورسادات به اسرائیل آخر اکتبر 1978، نتوانستم فیلمبردار و صدا برداری با خود داشته باشم، فیلمبرداری فلسطینی فیلم گرفت در رام الله و بیت المقدس و جلو کنست، وسایلش قدیمی و خودش ناتوان تر از آن بود که بتواند فرز از عهده کار فشرده دو روزه برآید. پس مهم ترین دستاوردم همان مصاحبه چهار دقیقه ای شد با سادات و بگین که از تلویزیون ملی ایران پخش شد و با وساطت سادات در استادیوی سی بی اس در زیر زمین هتل شاه داوود تل آویو گرفته شد که باربارا والترز هزاران دلار خرجش کرده بود.

یک ماه بعد، همزمان با سفر اسرائیلیون به قاهره، برای جبران مافات، همراه عظیم جوانروح به قاهره رفتم. عظیم که تن سازی را با کرامت دانشیان و دیگر مبارزان زمان آموخته بود، قلچماق و چابک وسایل ضبط را حرکت می داد، اتومبیلی کرایه کرده بودیم به رهنمائی دربان هتل میناهاووس، همان فردا برای صید طلوع آفتاب زیبای نیل زدیم بیرون. راننده ماشین کرایه احمد، دلشاد از این کار، وسایل را گذاشت عقب ماشین. شد دستیار عظیم آقا. هیچ تصوری از سیاست نداشت و رفتن رییس به اسرائیل و بازدید بگین از قاهره، هیچ خطی در خاطر او نینداخته بود. فقط مراقبت می کرد "قائد کبیر" فقط برای گمال [عبدالناصر] به کار رود نه برای "انور". نه احمد که از دیگری هم نمی دیدیم که غضبی کرده باشد به تصمیم خارق العاده سادات یا شادمانی از این تحول بزرگ در وی رخ داده باشد. انگار نه انگار.

به همین خیال، فردایش در المقابر فیلم می گرفتیم که ناگهان کلاف باز شد، آشکارمان گشت که زیر آن ظاهر ساکت احمد توفانی است. یکی از خانه ای که بر قبری بنا شده بود بیرون زد زرد رو و پریشان، با خشونت ما را کشید داخل. فرزند پریشان احوالش را نشان داد که در قفسی بسته بودند و بوی عفن از مقبره بیرون می زد. اما مقصدش نشان کردن فقر مزمن منطقه نبود بلکه از غیرت عربی و مسلمانی می گفت. و خیانت آن ها که به گفته وی به سازش جهود تن داده و هزاران خون را فروخته بودند. او گفت و ناگهان ده شدند و صد شدند. عجبا که احمد هم با آنان بود.
گیج از نفرتی که خود را به این سادگی بیرون زد، مبهوت از سکوتی ظاهر و غوغای درون، شب پائیزی منا هاووس اوبروا زیر هیبت اهرام سه گانه، به وهم گذشت.

صبحگاهان دوم روز، احمد انگار نه که دیروز چه دیدیم و چه شنیدیم، آمد و شنگول وسائل را برداشت و رفتیم . جاده دراز ملک فیصل پیموده شد و در جست و جوی زاویه ای خوش که نیل را و قاهره را نشان کند به پل الگما راندیم و همان جا ایستادیم. من گفتار آماده می کردم احمد به عظیم آقا کمک می کرد، دوربین بیرون آمد، ناگهان سه مرسدس سیاه رسیدند و ماشین احمد در محاصره. به لحظه ای، با فشار دستی چاق و بویناک، گردن به درد آمد و سر به میان پاها در عقب مرسدس. با سرعت به سوی ناکجا.

نه نامه دعوت رییس به کار آمد و نه بازدید از اتاق هتل، نه کارتی که نشان داد همین چندی پیش همراه رییس در سفر اسرائیل بوده ام، آخرین تصویری که قبل از چیدن در مرسدس در روزن چشم نشست، میدان التحریر بود که می خواستیم صید کنیم. دیگر احمد را ندیدیم، فردایش رخت بستیم و خود را به کنیا رساندیم که در میان طبیعت بکر مومباسا گم شویم، همان جا که بهائم آزاد بودند، و می شد با احتیاط فیلمشان را گرفت.

آن جا بود که به خود شباهت های ایران و مصر را یادآور شدیم. هیبت اطلاعات هر دو حکومت را نگاه داشته و سکوت را پاسبان آمده است. این تفسیر ما بود.
در یک سالی که از آن پس گذشت تا روزهای انقلاب ایران و روزان و شبان انبوه مردمان در میدان آزادی، مصریان در نظرمان می آمدند که چظور ساکت بودند و ناگهان در المقابر، به حرف آمدند و معلوممان شد هزارانند. مقایسه شان می کردیم با مردمی که در خیابان های تهران و هر شهر می رفتند شعارخوان، و به خیابان ها نام تازه می دادند خیابان و میدان آزادی [بگو التحریر] ساختند.

بدین روایت، جنبش این دو هفته در قاهره، همان انقلاب ایران است، همان ساکتان المقابر به سخن در آمده اند. با تاخیری سی و سه ساله.

مرد بلند قامت و قوی اندامی که در ظهر آن روز پائیزی قاهره سال 1978بازجوئی می کرد، هیچ توضیحی نمی شنید. تنها به تکرار احتمال جاسوسی می داد و مدام تکرار می کرد امنیت. و از حساسیت دوران می گفت، موقعیت ممتاز مصر را در جریان و منطقه و جهان یادمان می آورد. یک باری که از مجوز رییس سخنی راندم تا گفته باشم خیال سوئی برای امنیت شما ندارم، فریاد زد که رییس نمی شناسد و فقط خود را مسئول حفظ وضعیت موجود می داند. می گفت قصد آن داشته ای که مردم را علیه جمهوری انقلابی تحریک کنی. و به دفعات گفت که سادات کسی نیست در این معامله. درست عین ماموران ساواک. و همه نگرانی اش وقتی آشکار شد که گفتیم قصد داشتیم بعد از ظهر به دانشگاه قاهره برویم. برق از چشمانش پرید. چه گناهی بالاتر از این. پرسید: دانشگاه؟

و این زمانی به یادم آمد که پارسال بود، فیلم ها می رسید از تهران و شهرهای دیگر. و کسانی که می زدند مردم را، شلیک می کردند بی محابا. و سرانجام فیلم مردی با مسلسل، بر پشت بام مسجد لولاگر، شلیک کنان به میان جوانان که می پرسیدند رای من کو.

شباهت بین ایران و مصر تنها به ماجرای عروسی فوزیه و ولیعهد رضاشاه، خاطرات دکتر غنی از سفارت قاهره و تدارک طلاق ملکه فوزیه، جنازه رضاشاه به ودیعت در مسجد الرفاعی، صلح سادات با شاه، سفرش به تهران و سفر ولیعهد آخرین به مصر و سان دیدن از ارتش مصر در کنار سادات، به اصرار فارسی سخن گفتن انورسادات در استادیو هتل شاه داوود، استقبال از شاه آخرین بعد از ترک تهران توسط انورسادات در لباس رسمی و سرانجام مرگ وی در قاهره و دفتنش در مسجد الرفاعی نیست.

مگر نه این که چرخ را خالی آن می سازد و نوشته اند که برای شناخت مردم هر بخشی از زمین باید سکوتش را شناخت، سکوت ساکنان حاشیه نیل، پاسداران آن تمدن باستانی، درازتر از سکوت "برادر ایرانی" [به قول سادات] ظاهر شد. جمعیت لبریز شد از خیابان جمال عبدالناصر گذشت و به هوای رسیدن به میدان التحریر از پل هم گذشت. در یک روز دید کسانی با شتر و لباس ژنده به هواداری مبارک به مقابله آمده اند. "لباس شخصی" ها بودند، کارشان برای جهان آشنا بود.
انگار یکی به صدا در آمده تفسیر می گوید. می گوید:

مامورانی که مدام از امن می گفتند و خدا را بنده نبودند و می گفتند نهضت را باید حفظ کرد [و مقصود قدرتشان بود]، با مرگ شاه در قاهره، انگار پنجره را بستند و سی سال نگذاشتند خبر میدان آزادی تهران به المقابر برسد. تا تلیفیزیون آمد، مفید الهاتف خبر آورد، اینترنت آمد. این بار خبر به شتاب به گوش ها رسید و در چشم ها نشست. مردم به التحریر رسیدند. و این سوی دیگر ماجراست.