نوروزیان مبارک

طرج مانا نیستانی
نوروز، که حکایت سال نو و فصل نو و روزنو باشد، جز آن که از جمله بدیع ترین نوآوری ها و کشف های ما ایرانیان است که جلوه گرست و در سال های اخير تلالو بیش تری هم یافته در میان جهانیان که دریافته اند اول فرودین – 21 مارس – بهترین شروع برای سال می تواند بود، جز آن که موسم پیوستگی هاست، به نوعی راز ماندگاری ساکنان این فلات را هم نشانه می زند.


ایرانیان از بسیار سال پیش نوروز را برگزيدند و همزمان با شکوفه و موسم بهار، بهاری کردند. اما مردمی که همه نشانه های گذشته شان از میان رفته، در نگاه بانی از پیشینه و تاریخ خود چنین سهل انگار بوده اند، سئوال این است که چگونه نوروز را از دست ندادند. پاسخش در تسامحی است که در آداب نوروز هست که دیگر شباهتی به نوروز ساسانیان ندارد. حضور قرآن و دعاهای مخصوص نوروز، این عید را از گزند رهاند. به معنای دیگر نوروز هرگز به مقابله با اول محرم نرفت. و به همین دلیل هم ماند. یعنی که پدرانمان معامله با روزگار را بلد بودند، سیستم هزینه و فایده می شناختند. وقتی حریف غالب شد، محاسبه کردند و دیدند برای حفظ نوروز باید به دین تازه مزینش کنند. یا محول القلوب ... و گشودن قرآن را پهلوی شمع و آینه نشاندند که آئین پارسی بود. و آئین کهن محفوظ ماند و از گردنه سخت تاریخ گذشت. بسیاری دیگر از مراسم و آئین ها نگذشتند، یعنی گذشتند اما فقط در میان زرتشیان پاک نهاد در ایران یا در هند ماندند. اما به خانه ایرانیان مسلمان که اکثریت شدند راهی نیافت.

اما نوروز به این تدبیر در خانه دل ایرانیان نشست، به هیچ ترفندی از دل ها بیرون نشد. نه مغول، نه اعراب، نه فرنگی ها و فرنگی مآب ها هیچ یک نتوانستند این روز را با آداب و سنتش از زندگی ایرانی ها بیرون اندازد.

علتش را باید در این رمز جاودانه دید که بنیاد نوروز بر محاسبه ای دقیق و ذوقی به نهایت بود. این خود کم نیست. دیگر آن که بزرگ ترین رقیب نوروز که اول سال هجری قمری بود، برای ایرانیان شیعه این خسران را داشت که ماه محرم، ماه عزاداری بود و نمی توانست مبارک باشد گرچه همین نام را بدان داده اند. محرم مبارک نیست و اول سال به نظر ایرانیان مبارک بود. از همین رو بود که مبلغان و سخنرانان و بلندپایگان شیعه هم گرچه تا همین سی سال قبل از به کار بردن تاریخی به جز هجری قمری ابا داشتند و آیت الله خمینی اولین روحانی بود که تاریخ شمسی را هم در پائین نامه ها و فرمان هایش به کار برد، اما مانعی هم برای مریدان خود ایجاد نکردند. گاهی با سیزده به در و چهارشنبه سوری مخالفتی بنا گذاشتند، اما با نوروز نه.

در اولین سال های انقلاب که فصل تندروی ها بود. همان زمان که موجی برای سوزاندن شاهنامه، خراب کردن مقبره فردوسی، تخریب تخت جمشید، و پاک کردن اسم شاه از همه جا حتی "شاهرود" و "کرمانشاه" برخاست. عنوان سازمان شیروخورشید سرخ را – که در کنار هلال احمر و صلیب سرخ، نشانه اختصاصی ایران بود – پس دادند و خیال تغییر پرچم سبز و سرخ و سفید را داشتند، و کسانی از بنیانگذار انقلاب خواستند که از ارسال پیام نوروزی خودداری کند. اما آیت الله طالقانی پیام داد که به هر حال خود پیام خواهد داد، تا سرانجام خبر رسید که آقای خمینی هم پیام داد. بنابراین نوروز از گردنه ای دیگر هم گذشت. نه که گذشت بلکه در سال های بعد موجبی شد برای لجبازی بعضی، غافل که روحانیت آن راز ماندگاری را می شناخت و همصدا شد.

پس چه عجب اگر می گویم از بین چند کشف، نوآوری و اختراع که از ما ایرانیان به تمدن بشری رسیده، نوروز – حتی بیش از الکل که کشف آن به نام یک حکیم ایرانی ثبت است – بر صفحه عالم حضور داشته و دارد. و این جز به علت محاسبه دقیق نجومی، به دلیل ذوقی است که در انتخاب شروع بهار، تربیع اول، به عنوان مبنای سال به کار رفته است. کیست که به کمترین انصاف تاریخ گردان در میان فصول – هجری قمری – یا تاریخ گم شده در برف و یخ بندان زمستان – تاریخ تولد مسیح – را زمانی بهتر از آغاز بهار برای نو شدن روزگار ببیند. چنان که چندی پیش سازمان ملل اعلام داشت و اول فروردین را بهترین انتخاب دید.

می ماند یک سخن دیگر. مسامحه ما ایرانیان که در ثبت نوروز به عنوان اثری تاریخ در یونسکو پیشقدم و شتابنده نشدیم، حالا باید بشویم و دیر نیست. دیگر این که ما چرا اهمیت نوروز را در منافع ملی ندیدیم. اگر زبان فارسی بخشی از منافع ملی ما را تامین می کند، که می کند. اگر مذهب شیعه برای ایرانیان منطقه نفوذی در عراق، لبنان و بحرین و پاکستان و افغانستان و تاجیکستان می سازد، که می سازد. نوروز نیز جای مهمی در سیاست فرهنگی ما می تواند داشت. نوروزی که به هر حال مرکزش ایران است در شعاعی گسترده تر از زبان فارسی حکومت می گیرد. هم اکنون جز کردهای پاک نژاد [سنی]، اعراب عراق و لبنان [شیعه] و ترک های آذری هم نوروزیانند، حتی دیده اید در کرواسی و تاجیکستان و قزاقستان هم نوروز را حجله می بندند.

بنابراین چه بهتر آن که خود را ایرانی و نوروزی بدانیم، که حلقه ای است که می تواند هم دارندگان زبان های مختلف و هم مذاهب مختلف را در درون متحد دارد.

پس جای آن دارد تا برویم که ما نیز بهاری کنیم. به جوانه ای که در دل نهال است و به آن خرمی که در جان هواست و در ضمیر زمین، آماده باشیم برای با هم بودن، ما همه با همان و تنهایان.